ساختار و رفتار سیستم های پویا

سیستم پیچیده عبارت است از یک ساختار به هم پیوسته از حلقه های بازخوردی. رفتار یک سیستم از ساختار آن ناشی می شود. سبک های پایه ی رفتار در سیستم های پویا همراه با ساختارهای بازخوردی به وجود آورنده آنها شناخته می شوند. رشد به وسیله بازخور مثبت، هدف جو به وسیله بازخور منفی و نوسان ها به وسیله بازخور منفی همراه با تاخیرهای زمانی به وجود می آیند. رشد s شکل، جهش و نزول، از تعامل غیرخطی این ساختارهای پایه به وجود می آیند. بازخور مثبت همیشه موجب ایجاد رشد نمی شود. رشد خطی تقریبا نادر است. رشد غالبا نمایی است اما چون روی یک افق زمانی کوتاه نمایش داده می شود، شتاب آن قابل ملاحظه نیست. 

در مدل سازی پویا عبارت نرخ به نرخ مطلق تغییر در یک کمیت باز می گردد. لغت نرخ گاهی به معنای نسبت است. حلقه های بازخوری مثبت سبب ایجاد رشد می شوند، انحرافات را بزرگ می کنند و تغییر را تقویت می کنند. حلقه های منفی در جستجوی توازن، تعادل و سکون اند. این حلقه ها برای رساندن وضعیت سیستم به هدف یا وضعیت مطلوب فعالیت می کنند. غالبا نرخ نزدیک شدن به هدف ثابت نیست. نوسان سومین الگو از رفتارهای پایه است که در سیستم های پویا مشاهده می شود. نوسان ها به وسیله حلقه های بازخوری منفی به وجود می آیند. وضعیت سیستم با هدف آن مقایسه می شود و اقدامات اصلاحی انجام می گیرد. در یک سیستم نوسانی، وضعیت سیستم پیوسته از هدف یا وضعیت تعادل فراتر رفته سپس باز می گردد. خارج شدن از حد تعادل از حضور تاخیرهای زمانی قابل توجه در حلقه منفی ناشی می شود. نوسان ها یکی از رایج ترین الگوهای رفتاری هستند که شامل نوسان های میرا، چرخه های محدود و آشوب هستند. تاخیرها می توانند در هر یک از رابطه های علی در یک حلقه منفی بروز کنند، هرگاه حداقل در یکی از رابطه ها تاخیرهایی وجود داشته باشد.

اگر سیستم رشد نمایی را نشان دهد متوجه می شویم که حلقه های مثبت غالب اند. یکی از رفتارهای رایج در سیستم های پویا رشد s شکل است. رشد ابتدا نمایی است اما به تدریج کند می شود تا وقتی که وضعیت سیستم به یک سطح تعادل برسد. رشد s شکل دو شرط مهم دارد یکی، حلقه های منفی نباید شامل هیچ تاخیر زمانی قابل توجهی باشند و دیگری، ظرفیت تحمل باید ثابت باشد. در رشد s شکل تعاملات بین حلقه های مثبت و منفی باید غیرخطی باشند. تاخیرهای زمانی در حلقه های منفی به جهش و نوسان سیستم حول ظرفیت تحمل منجر می شود که به این رفتار رشد s شکل همراه با جهش می گویند.
درصورتیکه در رشد s شکل ظرفیت تحمل ثابت نباشد، رفتار نوعی جهش و نزول را نشان می دهد. الگوهای دیگر رفتاری: ۱) حالت ایستا یا تعادل ۲) تغییرات تصادفی
اگر پویایی هایی که بر سیستم اثر می گذارند چنان کند باشد که تغییر غیرقابل مشاهده باشد حالت ایستا رخ می دهد. بسیاری از متغیرها به صورت تصادفی تغییر می کنند. تصادفی به تغییراتی گفته می شود که دلایل آن را نمی دانیم.
مدل مدیران از رفتار مشتریان کامل نیست. سیستم در معرض باران پیوسته از رویدادهای تصادفی قرار دارد که نقش مهمی در پویایی شناسی آنها بازی می کند. متخصصان مدیریت به سازمان ها اخطار می کنند که در مرز آشوب مدیریت کنند. آشوب علم جدیدی است که از نظر بنیانی با دیگر علوم تفاوت دارد. این علم اساسا غیرخطی و پیچیده است. 
یکی از ویژگی های مهم نوسان ها، میرایی است. اختلالات کوچک تمایل به دور کردن سیستم از نقطه تعادل دارند. هر سیستم واقعی باید به طور جهان شمولی پایدار باشد. پایداری جهان شمول بدین معناست که خط سیرهای سیستم به بی نهایت واگرا نمی شوند. بی نظمی به صورت درون زا ایجاد می شود. حرکت یک سیستم بی نظم هرگز تکرار نمی شود. سیستم های بی نظم خاصیتی دارند به نام وابستگی حساس به شرایط اولیه. در هر سه حالت نوسان میرا، چرخه محدود و آشوب، ساختار بازخوری و قوانین تصمیم گیری مشابه هستند.

 

برگرفته از فصل ۴ کتاب پویایی شناسی کسب و کار نوشته جان د. استرمن